Manifesto Ecosocialista. Un texto para o debate

A idea deste manifesto ecosocialista foi lanzada en conxunto por Joel Kovel e Michael Löwy nun taller sobre ecoloxía e socialismo celebrado en Vincennes, preto de París, en setembro de 2001. Unha reflexión sobre a necesidade de transformar a situación actual na que a ecocatástrofe parece asentarse en todo o planeta. Como din os autores, “non pretendemos ser omniscientes. Lonxe diso, o noso obxectivo é invitar ao diálogo, ao debate, á emenda, sobre todo, no sentido de como esta noción pode realizarse. Innumerables focos de resistencia xorden espontaneamente a través da caótica ecumene do capital global.”
Gustarianos que este texto sirva para reflexionar e tomar conciencia dos efectos dunha política baseada unicamente no beneficio económico; unha política que conduce inevitablemente a un deterioramento das condicións de vida da especie humana. O ecosocialismo, para os autores, consistiría en redefinir tanto a vía como o obxectivo da produción socialista nun marco ecolóxico. Fariase especificamente con respecto aos “límites do crecemento esenciais para a sustentabilidad da sociedade. Estes adóptanse, con todo, non no sentido de impor escaseza, privación e represión. O obxectivo, pola contra, consiste nunha transformación das necesidades e un cambio profundo cara á dimensión cualitativa, afastándose da cuantitativa.”
Invitámosvos a ler con atención este traballo de Löwy e Kovel. Estamos seguros que aporta unha nova ollada sobre a problemática medio ambiental e as posibles alternativas.

Introdución. A idea deste manifesto ecosocialista foi lanzada en conxunto por Joel Kovel e Michael Löwy nun taller sobre ecoloxía e socialismo celebrado en Vincennes, preto de París, en setembro de 2001. Todos sufrimos dun caso crónico do paradoxo de Gramsci, ao vivir nun tempo cuxo vella orde está morrendo (arrastrando á civilización consigo) mentres a orde nova non parece capaz de nacer. Pero polo menos pode anunciarse. A sombra máis profunda que se cerne sobre nós non é o terror, o colapso ambiental, nin a recesión ou depresión global. É o fatalismo internalizado que afirma que non existe alternativa posible á orde mundial capitalista. Por iso quixemos pór un exemplo dun tipo de discurso que nega deliberadamente o ánimo actual de transigencia angustiada e aceptación pasiva.
O ecosocialismo non é aínda unha pantasma, nin está plasmado en ningún partido ou movemento concreto. Só é unha liña de razoamento, baseada nunha lectura da crise actual e as condicións necesarias para superala. Non pretendemos ser omniscientes. Lonxe diso, o noso obxectivo é invitar ao diálogo, ao debate, á emenda, sobre todo, no sentido de como esta noción pode realizarse. Innumerables focos de resistencia xorden espontaneamente a través da caótica ecumene do capital global. Moitas son inmanentemente ecosocialistas en contido. Como poden reunirse ? Podemos imaxinar unha “internacional ecosocialista” ? Pode a pantasma chegar a existir ? Con ese fin, convocamos ao debate.
Manifesto ecosocialista. O século XXI iníciase de xeito catastrófico, cun grao sen precedentes de deterioramento ecolóxico e unha orde mundial caótica, ameazado polo terror e por conglomerados de guerra desintegradora, de baixa intensidade, que se estenden como gangrena a través de amplos segmentos do planeta -África Central, Medio Oriente, Asia Central e do Sur e noroeste de Sudamérica- e reverberan a través das nacións.
Na nosa visión, a crise ecolóxica e a crise de deterioramento social están profundamente interrelacionadas e deben ser vistas como distintas manifestacións das mesmas forzas estruturais. A primeira orixínase amplamente na industrialización rampante que desborda a capacidade da Terra para amortecer e conter a desestabilización ecolóxica. A segunda derívase da forma de imperialismo coñecida como globalización, con efectos desintegradores nas sociedades que atopa ao seu paso. Máis aínda, estas forzas subxacentes son esencialmente aspectos diferentes dunha mesma corrente, que debe ser identificada como a dinámica central que move á totalidade: a expansión do sistema capitalista mundial.
Rexeitamos todos os eufemismos ou a suavización propagandística da brutalidade deste réxime: todo intento de lavado verde dos seus custos ecolóxicos, toda mistificación dos seus custos humanos en nome da democracia e os dereitos humanos. Insistimos, pola contra, en mirar ao capital desde a perspectiva do que realmente fixo.
Actuando sobre a natureza e o seu equilibrio ecolóxico, o réxime, co seu imperativo de expansión constante da rendibilidade, expón os ecosistemas a contaminantes desestabilizadores; fragmenta hábitats que evolucionaron durante eóns para permitir o florecimiento dos organismos, malgasta os recursos e reduce a sensual vitalidade da natureza ao frío intercambio requirido pola acumulación do capital.
No concernente á humanidade e as súas demandas de autodeterminación, comunidade e unha existencia plena de sentido, o capital reduce á maioría da poboación mundial a mero reservorio de forza de traballo, mentres descarta a moitos dos restantes como lastre inútil. Invadíu e erosionou a integridade das comunidades a través da súa cultura global de masas de consumismo e despolitización. Incrementou as desigualdades en riqueza e poder ata niveis sen precedentes na historia humana. Traballou en estreita alianza cunha rede de estados clientes serviles e corruptos, cuxas elites locais executan a tarefa de represión aforrándolle ao centro o oprobio da mesma. E puxo en marcha unha rede de organizacións supraestatais baixo a supervisión xeral dos poderes occidentais e do superpoder Estados Unidos, para minar a autonomía da periferia e atala ao endebedamento, mentres mantén un enorme aparello militar para asegurar a obediencia ao centro capitalista.
Cremos que o actual sistema capitalista non pode regular, e moito menos superar, as crises que desatou. Non pode resolver a crise ecolóxica, porque facelo require pór límites á acumulación -unha opción inaceptable para un sistema cuxa prédica apóiase na divisa: ¡ crecer ou morrer ! E non pode resolver a crise exposta polo terror e outras formas de rebelión violenta porque facelo significaría abandonar a lóxica imperial, o que imporía límites inaceptables ao crecemento e a todo o “modo de vida” sostido polo exercicio do poder imperial. A súa única opción restante é recorrer á forza bruta, incrementando así a alienación e sementando as sementes do terrorismo… e do antiterrorismo que o segue, evolucionando cara a unha variante nova e maligna de fascismo.
En suma, o sistema capitalista mundial está nunha bancarrota histórica. Converteuse nun imperio incapaz de adaptarse, cuxo propio xigantismo deixa ao descuberto a súa debilidade subxacente. É, en termos ecolóxicos, profundamente insustentable e debe ser cambiado de xeito fundamental, e mellor aínda, substituído, se ha de existir un futuro digno de vivirse.
Deste xeito, regresa a categórica disxuntiva exposta unha vez por Rosa Luxemburgo: ¡socialismo ou barbarie!, en momentos en que o rostro desta última reflexa agora o selo do século que empeza e asume o aspecto da ecocatástrofe, o terror-contraterror, e a súa dexeneración fascista.
Pero, por que socialismo, por que revivir esta palabra en aparencia destinada ao vertedoiro da historia polos fracasos das súas interpretacións do século XX?. Por esta única razón: por moi golpeada e irrealizada que estea, a noción de socialismo aínda segue en pé para a superación do capital. Se o capital ha de ser vencido, tarefa que agora ten carácter urxente para a supervivencia da civilización mesma, o resultado será por forza “socialista”, porque ese é o termo que significa o paso cara a unha sociedade poscapitalista. Se dicimos que o capital é radicalmente insustentable e se fragmenta na barbarie esbozada arriba, estamos dicindo tamén que necesitamos construír un “socialismo” capaz de superar as crises que o capital veu desatando. E se os “socialismos” do pasado fracasaron en facelo, entón é a nosa obrigación, ao elixir non someternos a un destino bárbaro, loitar por un que triunfe. E tal como a barbarie cambiou dun modo que reflicte o século transcorrido desde que Luxemburgo expresase a súa alternativa fatídica, así tamén o nome e a realidade de “socialismo” deben facerse adecuados para este tempo.
Por estas razóns escollemos chamar ecosocialismo á nosa interpretación do “socialismo”, e dedicarnos á súa realización.
Por que o ecosocialismo ? Vemos ao ecosocialismo non como a negación senón como a realización dos socialismos “de primeira época” do século XX, no contexto da crise ecolóxica. Como aqueles, este constrúese entendendo o capital como traballo objetivado, e fúndase no libre desenvolvemento de todos os produtores ou, noutras palabras, no desmantelamento da separación dos produtores respecto dos medios de produción. Entendemos que este obxectivo non puido ser realizado polos socialismos de primeira época, por razóns demasiado complexas de abordar aquí, excepto resumilas nos diversos efectos do subdesenvolvemento nun contexto dominado pola hostilidade dos poderes capitalistas existentes. Esta conxuntura tivo numerosos efectos nocivos nos socialismos existentes, principalmente a negación da democracia interna xunto á emulación do productivismo capitalista, o que terminou por conducir ao colapso desas sociedades e á ruína dos seus ambientes naturais.
O ecosocialismo mantén os obxectivos emancipatorios do socialismo de primeira época e rexeita tanto as metas reformistas, atenuadas, da socialdemocracia, como as estruturas productivistas das variantes burocráticas de socialismo. En cambio, insiste en redefinir tanto a vía como o obxectivo da produción socialista nun marco ecolóxico. Faino especificamente con respecto aos “límites do crecemento” esenciais para a sustentabilidad da sociedade. Estes adóptanse, con todo, non no sentido de impor escaseza, privación e represión. O obxectivo, pola contra, consiste nunha transformación das necesidades e un cambio profundo cara á dimensión cualitativa, afastándose da cuantitativa. Desde o punto de vista da produción de mercancías, isto tradúcese nunha valorización dos valores de uso por sobre os valores de cambio -un proxecto de vasto significado, que se funda na actividade económica directa.
A xeralización da produción ecolóxica baixo condicións socialistas pode proporcionar a base para superar as crises actuais. Unha sociedade de produtores libremente asociados non se detén na súa propia democratización. Debe, pola contra, insistir na liberación de todos os seres como fundamento e propósito. Supera así o impulso imperialista, subxectiva e obxectivamente. Ao realizar tal obxectivo, loita por superar todas as formas de dominación, incluíndo en especial as de xénero e raza. E supera as condicións que dan orixe ás distorsiones fundamentalistas e as súas manifestacións terroristas. En suma, supón unha sociedade mundial nun grao de harmonía ecolóxica coa natureza impensable nas condicións actuais. Unha consecuencia práctica destas tendencias expresaríase, por exemplo, na extinción da dependencia nos combustibles fósiles consustancial ao capitalismo industrial. E isto á súa vez pode proporcionar a base material para a liberación dos países oprimidos polo imperialismo do petróleo, mentres que permite a contención do arrequecemento global, xunto a outros problemas da crise ecolóxica.
Ninguén pode ler estas propostas sen pensar, primeiro, en cantos problemas prácticos e teóricos xeran, e segundo e máis abrumadoramente, no afastadas que están con respecto á configuración actual do mundo, na súa ancoraxe institucional e na forma en que se imprime na conciencia. Non necesitamos desenvolver estes puntos, que deberían ser instantaneamente reconocibles para todos. Pero quixéramos insistir en que sexan tomadas desde unha perspectiva apropiada. O noso proxecto non consiste nin en delinear cada paso desta vía nin en ceder ante o adversario debido á preponderancia do poder que ostenta. Trátase, en cambio, de desenvolver a lóxica dunha transformación suficiente e necesaria da orde actual, e en empezar a desenvolver as etapas intermedias en dirección a este obxectivo. Facémolo para pensar con maior profundidade nestas posibilidades e, ao mesmo tempo, empezar o traballo de deseñar xunto a todos os que pensan parecido. Se algún mérito hai nestes argumentos, entón debe ocorrer que pensamentos similares, e prácticas que realicen eses pensamentos, xerminen coordinadamente en innumerables puntos ao redor do mundo. O ecosocialismo será internacional, e universal, ou non será. As crises do noso tempo poden -e deben- ser vistas como oportunidades revolucionarias, o que é a nosa obrigación afirmar e dar nacemento.